California Üniversitesi San Francisco (UCSF) ve Gladstone Enstitüleri’nden bilim insanları, Alzheimer hastalığına karşı umut verici bir gelişmeye imza attı.
Hâlihazırda kanser tedavisinde kullanılan letrozol ve irinotekan isimli iki ilacın, Alzheimer hastalığının neden olduğu beyin hasarını fare modellerinde tersine çevirdiği gösterildi.
Letrozol genellikle meme kanseri tedavisinde, irinotekan ise bağırsak ve akciğer kanserlerinde kemoterapi ajanı olarak kullanılıyor. Her iki ilaç da ABD Gıda ve İlaç Dairesi (FDA) onaylı olduğundan, Alzheimer için yürütülecek klinik çalışmalara geçiş sürecinin diğer yeni ilaçlara kıyasla daha hızlı olması bekleniyor.
Araştırmanın Detayları: Gen Düzeyinde Geri Dönüşüm
Araştırmacılar, Alzheimer hastalarında nöronlar ve glia hücrelerinde gözlenen genetik değişiklikleri inceleyerek, bu değişiklikleri tersine çevirebilecek molekülleri belirlemek için büyük çaplı Connectivity Map veri tabanını kullandı. Bu tarama sonucunda letrozol ve irinotekan’ın Alzheimer ile ilişkili gen ifadelerini önemli ölçüde normalleştirdiği saptandı.
Her iki ilaç farklı hücre gruplarını hedef aldı:
-
Letrozol, Alzheimer’dan etkilenen nöronlar üzerinde,
-
İrinotekan ise destek hücreleri olan glia üzerinde etkili oldu.
Bu sayede hastalığın çok boyutlu etkilerine karşı bütüncül bir yaklaşım geliştirildi.
Farelerde Hafıza ve Öğrenme Geriledi, Beyin Hasarı Azaldı
5xFAD/PS19 genetik Alzheimer fare modelleri üzerinde yürütülen deneylerde ilaç kombinasyonu, yalnızca genetik değişiklikleri düzeltmekle kalmadı, aynı zamanda:
-
Öğrenme ve hafıza testlerinde anlamlı iyileşme sağladı,
-
Beyindeki tau protein birikimi ve nöron kaybı gibi Alzheimer’a özgü hasar belirgin şekilde azaldı,
-
Glia aktivitesi ve beyin iltihabı baskılandı.
Bu sonuçlar, Alzheimer tedavisinde çok hücreli ve çok hedefli bir yaklaşımın başarıyla hayata geçirilebileceğini gösteriyor.
Klinik Araştırmalar Başlamak Üzere
Araştırmacılar şimdi bu iki ilacın Alzheimer hastalarında güvenli ve etkili olup olmadığını değerlendirmek üzere klinik çalışmalara başlamaya hazırlanıyor. Her iki ilacın daha önce kanser tedavisinde kullanılmış olması, yan etkilerinin önceden bilinmesini sağlıyor. Ancak Alzheimer gibi farklı bir hastalık için yeniden konumlandırıldıklarında, dozaj ve etki profilleri yeniden değerlendirilmek zorunda.
Milyonlarca Hasta İçin Yeni Bir Umut
Dünya genelinde yaklaşık 55 milyon kişi Alzheimer hastalığıyla mücadele ediyor ve bu sayının önümüzdeki 25 yıl içinde iki katına çıkması bekleniyor. Halen hastalığı durduran veya geriye çeviren bir tedavi bulunamadı. Bu nedenle, mevcut ilaçların yeniden değerlendirilerek kullanılması hem zaman hem de maliyet açısından çok büyük avantaj sağlıyor.
Bu çalışma, Alzheimer’a karşı ilaç geliştirmede “ilaç yeniden konumlandırma (drug repurposing)” yönteminin ne kadar etkili olabileceğini net biçimde gösteriyor. UCSF’den nörobilimci Prof. Yadong Huang’ın ifadesiyle:
“Bu ilaçlar farklı hücre türlerine hitap ederek, hastalığın birçok bileşenini aynı anda hedef alabiliyor. Bu, geleneksel tek hedefli ilaç geliştirme yaklaşımlarının ötesinde bir strateji.”
